JS2210Sanok

ZwiÂązek Strzelecki (popularnie nazywany „Strzelcem”) – paramilitarna organizacja spoÂłeczno-wychowawcza powstaÂła w 1910 roku we Lwowie i dziaÂłajÂąca do 1914 r.bĂŞdÂąca podstawÂą budowania struktur wojskowych LegionĂłw Polskich.
NazwĂŞ tĂŞ nosiÂła organizacja paramilitarna w okresie 1918–1939. W 1910 r. z inicjatywy nielegalnego ZwiÂązku Walki Czynnej, aby umoÂżliwiĂŚ dziaÂłania umoÂżliwiajÂące budowĂŞ szerszej organizacji militarnej, utworzone zostaÂły legalne organizacje o charakterze paramilitarnym: ZwiÂązek Strzelecki we Lwowie, oraz Towarzystwo "Strzelec" w Krakowie. Stowarzyszenia dziaÂłaÂły legalnie na podstawie statutu zatwierdzonego przez wÂładze austriackie.
PoczÂątkowo ZwiÂązkiem, kierowaÂł WydziaÂł ZwiÂązku Strzeleckiego w skÂładzie: WÂładysÂław Sikorski (prezes), Medard Downarowicz, Hoser, Konopacki, Aleksander Litwinowicz, Kazimierz Sosnkowski, Ostrowski,Gustaw DaniÂłowski, Rysiewicz, Hipolit ÂŚliwiĂąski. Faktycznie kierownictwo sprawowaÂł WydziaÂł ZWC.
Od 1912 r. Zwi¹zek Walki Czynnej przekszta³ci³ siê faktycznie w centralizacjê organizacji strzeleckich. Miejsce Wydzia³u zajê³a Komenda G³ówna Zwi¹zków Strzeleckich z siedzib¹ we Lwowie, z komendantem Józefem Pi³sudskim i szefem sztabu Kazimierzem Sosnkowskim. Komendzie G³ównej podlega³y Komendy Okrêgowe: w Krakowie (Galicja Zachodnia), Rzeszowie (Galicja œrodkowa) i Lwowie (Galicja Wschodnia) oraz Komenda Królestwa Polskiego i Komenda Zagraniczna. Organizacje strzeleckie dzia³aj¹ce w zaborze pruskim i Królestwie Polskim pozostawa³y w konspiracji. W Galicji Zwi¹zek Strzelecki organizowa³ szko³y podoficerskie i oficerskie, móg³ korzystaÌ
ze strzelnic wojskowych, odbywaĂŚ ĂŚwiczenia oraz kupowaĂŚ broĂą i amunicjĂŞ. Jego czÂłonkami byli przedstawiciele wszystkich warstw spoÂłecznych, kierunkĂłw i partii politycznych (z wyjÂątkiem Socjaldemokracji KrĂłlestwa Polskiego i Litwy). SzczegĂłlnÂą rolĂŞ w rozbudowie organizacji odegrali studenci Uniwersytetu JagielloĂąskiego.
W maju 1913 zlikwidowano Komendê G³ówn¹, jej funkcjê przej¹³ Wydzia³ Wojskowy Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodleg³oœciowych, której komendantem wojskowym zosta³ Józef Pi³sudski. W chwili wybuchu I wojny œwiatowej Zwi¹zek Strzelecki liczy³ 6.449 przeszkolonych strzelców w tym:
okrĂŞg krakowski – 3.682 strzelcĂłw;
okrĂŞg lwowski – 1.131 strzelcĂłw;
okrĂŞg zagraniczny 362 strzelcĂłw.
W tym czasie odrĂŞbna organizacja: Polskie DruÂżyny Strzeleckie liczyÂła ponad 4 000 przeszkolonych "druÂżyniakĂłw".
CzÂłonkowie ZwiÂązku Strzeleckiego i Polskich DruÂżyn Strzeleckich stanowili podstawĂŞ walczÂących u boku Cesarstwa Austro-WĂŞgierskiego, oraz konspiracyjne Polskiej Organizacji Wojskowej.
G³ówni dzia³acze: Józef Pi³sudski, Kazimierz Sosnkowski, Edward Œmig³y-Rydz, W³adys³aw Sikorski, Marian Kukiel, Walery S³awek, Julian Stachiewicz, Aleksander Prystor, Kordian Józef Zamorski, W³odzimierz Tetmajer.
Po I wojnie Âświatowej powstaÂł ZwiÂązek Strzelecki.
NawiÂązywaÂł do tradycji ZwiÂązku Strzeleckiego z lat 1910-1914.
Zrzesza³ pozaszkoln¹, przedpoborow¹ m³odzie¿, g³ównie wiejsk¹ i rzemieœlnicz¹.
Prowadzi³ dzia³alnoœÌ w zakresie wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego.
PodlegaÂł Ministerstwu Spraw Wojskowych. NaleÂżaÂł do Polskich ZwiÂązkĂłw Sportowych.
ÂŚciÂśle zwiÂązany z obozem J. PiÂłsudskiego.
Terytorialna struktura organizacyjna ZwiÂązku Strzeleckiego odpowiadaÂła wojskowo-administracyjnemu podziaÂłowi paĂąstwa.
Zwi¹zek podzielony by³ na 3000 oddzia³ów w 141 obwodach nale¿¹cych do 15 okrêgów.
Prowadzono w jego ramach dzia³alnoœÌ oœwiatow¹ tj. kursy podstawowe, kursy instruktorskie, pogadanki, odczyty, biblioteki i czytelnie.
W 1928 roku istnia³o 70 chórów, 20 orkiestr, 16 domów ludowych z boiskami i 237 œwietlic nale¿¹cych do zwi¹zku.
W 1939 ZS liczyÂł ok. 500 tys. czÂłonkĂłw, ktĂłrzy w czasie kampanii wrzeÂśniowej 1939 wykonywali zadania zlecone przez wÂładze wojskowe.
(ÂźrĂłdÂło Wikipedia)


WÂśrĂłd wszystkich organizacji paramilitarnych dziaÂłajÂących w dwudziestoleciu miĂŞdzywojennym ZwiÂązek Strzelecki byÂł organizacjÂą najliczniejszÂą (500 tyÂś. czÂłonkĂłw), bardzo powszechnÂą (liczy siĂŞ, iÂż w okresie 1921 - 1939 w ZwiÂązku Strzelecki przeszkolono okoÂło 1,3 mln. mÂłodych ludzi1). Organizacja w swojej nazwie i dziaÂłaniu nawiÂązywaÂła do organizacji strzeleckich dziaÂłajÂących przed I WojnÂą ÂŚwiatowÂą.


Deklaracja ideowa Zwi¹zku Strzeleckiego (w skrócie: ZS, nazywany te¿ przez niektórych "Strzelcem") mówi³a: "Zwi¹zek Strzelecki uwa¿a siebie za spadkobiercê idei Zwi¹zku Strzeleckiego z przed wojny i jak tamten postawi³ sobie za cel wywalczyÌ narodowi samodzielny byt paùstwowy, tak dzisiejszy ZS stawia sobie za cel niezawis³oœÌ paùstwow¹ broniÌ. Naczeln¹ ide¹, jak¹ wysuwa ZS, jest obowi¹zek przygotowania i zorganizowania obrony paùstwa wraz z prac¹ nad rozbudow¹ ¿ycia i organizmu paùstwowego"2. ZS w prostej linii nawi¹zywa³ do przedwojennych (chodzi o I wojnê œw.) organizacji paramilitarnych. Pocz¹tków organizacji strzeleckich mo¿emy szukaÌ w 1908 r., kiedy to Kazimierz Sosnkowski na polecenie J. Pi³sudskiego tworzy Zwi¹zek Walki Czynnej - tajn¹ organizacjê wojskow¹, której g³ównym zadaniem by³o wykszta³cenie przysz³ej kadry Wojska Polskiego. W 1910 r., aby zalegalizowaÌ sw¹ dzia³alnoœÌ szkoleniow¹, w oparciu o austriackie prawo o stowarzyszeniach, za³o¿ony zosta³ we Lwowie Zwi¹zek Strzelecki, a w Krakowie Dru¿yny Strzeleckie. Komendantem G³ównym Zwi¹zku Strzeleckiego i Polskich Dru¿yn Strzeleckich by³ od 1 grudnia 1912 r. J. Pi³sudski, Szefem Sztabu by³ K. Sosnkowski, a do g³ównych dzia³aczy nale¿eli: W³adys³aw Sikorski, Edward Rydz-Œmig³y, Walery S³awek, Marian Kukie³. Na bazie oddzia³ów z tych w³aœnie organizacji, 6 sierpnia 1914 r. Komendant formuje I Kompaniê Kadrow¹, która z krakowskich Oleandrów wyrusza walczyÌ z g³ównym zaborc¹ - carsk¹ Rosj¹. Wkrótce z si³y tej powsta³y polskie Legiony. Tak rozpoczêto budowê Polskich Si³ Zbrojnych, które torowa³y drogê do niepodleg³oœci.

W sierpniu 1919 w mieszkaniu M.T. Kuhnego pod przewodnictwem Wac³awa Sieroszewskiego znalaz³o siê oœmiu dzia³aczy, którzy uznali, i¿ Polsce potrzebna jest organizacja spo³eczno - wojskowa, bêd¹ca w stanie wesprzeÌ Wojsko Polskie, oni to rozpoczêli tworzenie Zwi¹zku Strzeleckiego. Dnia 27 wrzeœnia 1919 statut Towarzystwa Zwi¹zku Strzeleckiego zosta³ zatwierdzony przez ówczesnego Ministra Sprawiedliwoœci St. Wojciechowskiego, w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych. Obejmowa³ on zaledwie 31 paragrafów dotycz¹cych wyboru w³adz, zadaù ZS i stosunku do w³adz wojskowych. Zadaniem Zwi¹zku Strzeleckiego, wed³ug &3 statutu by³o rozbudzenie i hartowanie w cz³onkach ducha narodowego, karnoœci, dzielnoœci moralnej i fizycznej oraz szerzenie wiedzy wojskowej. Sprawami Towarzystwa zarz¹dzaÌ mia³ Zjazd Delegatów, Zarz¹d G³ówny i Komenda G³ówna.
& 30 i 31 mĂłwiÂły o stosunku do wÂładz wojskowych: "Towarzystwo istnieje pod protektoratem wÂładzy wojskowej, korzysta z pomocy tych wÂładz, a wszelkie prace z zakresu wojskowoÂści sÂą przeprowadzone wedÂług regulaminĂłw obowiÂązujÂących w wojsku i pod kontrolÂą delegowanych wojskowych".
&31 mówi³: "w³adza wojskowa deleguje z prawem weta do w³adz g³ównych Towarzystwa oficera s³u¿by czynnej celem wydzielenia pracy z potrzebami wojskowoœci. Oficer przydzielony z ramienia MS Wojskowych do Zarz¹du G³ównego Zwi¹zku Strzeleckiego w Warszawie, ma g³os decyduj¹cy w sprawach stosunku Zwi¹zku Strzeleckiego do armii i s³u¿by wojskowej".

Przewidywano, ¿e ZS obejmie sw¹ dzia³alnoœci¹ ca³y naród, przede wszystkim masy ludnoœci robotniczej i ch³opskiej, kszta³tuj¹c ich œwiadomoœÌ paùstwow¹ i obywatelsk¹. Endecy od razu uznali nowy ZS za "czerwon¹ bojówkê" i z miejsca rozpoczêli jego zwalczanie.

Walki na froncie przerwa³y wszelkie prace organizacyjne. Zarz¹d G³ówny wyda³ odezwê (próbowano sformowaÌ pu³k strzelecki, ale decyzja trwa³a za d³ugo, bo wysz³a dopiero 08.08.1920) do cz³onków towarzystwa: "Wzywa siê cz³onków Zwi¹zku Strzeleckiego by wstêpowali grupowo do najbli¿szych oddzia³ów Wojska Polskiego. Niech nie zabraknie ani jednego strzelca w szeregach".

Wobec wstêpowania cz³onków Zwi¹zku w szeregi wojska i milicji obywatelskiej (Stra¿ Obywatelska, Ochotnicza Legia Obywatelska) organizacja przesta³a dzia³aÌ. Dopiero 26.08.1920 zebra³ siê Zarz¹d G³ówny Zwi¹zku i reorganizowa³ ZS. Rozkazem z dnia 04.09.1920 wyznaczono nowego Komendanta G³ównego Zwi¹zku w osobie kpt. W³adys³awa Malskiego.

W dniu 08.09. zwoÂłano dziaÂłaczy ZwiÂązku na zebranie konstytucyjne, na ktĂłrym rozwiÂązaÂło siĂŞ dane prezydium ZS a wybrano nowe, gdzie prezesem ponownie zostaÂł W. Sieroszewski.

25.10.1920 Komendant G³ówny, kpt. Malski wyda³ pierwszy rozkaz organizacyjny: "Obywatele... przystêpujemy do zorganizowania Zwi¹zku Strzeleckiego, który w swych szeregach ma wytworzyÌ potê¿n¹ si³ê spo³eczn¹, kierowan¹ poczuciem najwy¿szych interesów ojczyzny naszej[...]. Pe³en zapa³u i wiary w urzeczywistnienie idei naszej przewodniej, spe³niÌ pragniemy szczytne zadania ZS: wychowanie obywateli ¿o³nierzy. Szkol¹c wojskowo szeregi nasze wzmacniamy potê¿ne si³y obrony Paùstwa. Wychowuj¹c wojskowo w dyscyplinie i karnoœci - tworzymy pod³o¿e niewzruszone dla wszelkich prac spo³ecznych maj¹cych na celu odrodzenie nasze duchowe i fizyczne [...]. Przyjdzie jeszcze czas, wtedy idea nasza bêdzie powszechna i przez wszystkich rozumiana".

Komendant G³ówny rozkazem z dnia 28.10.1920 ustali³ stosunek Zwi¹zku Strzeleckiego do ZHP: "..do czasu uregulowania go drog¹ porozumienia z naczelnikiem ZHP, Komendant G³ówny Zwi¹zku Strzeleckiego rozkazuje:
1. UwaÂżaĂŚ pracĂŞ ZHP jako pierwszy etap wychowania ÂżoÂłnierza - obywatela, popieraĂŚ i opiekowaĂŚ siĂŞ niÂą, silnie ÂśledzÂąc liniĂŞ jej rozwoju;
2. ZwrĂłciĂŚ uwagĂŞ, Âże prace wojskowe ZS mogÂą odciÂągaĂŚ niezbĂŞdne w dziaÂłalnoÂści ZHP jednostki, co odbije siĂŞ ujemnie na caÂłoÂści prac harcerskich;
3. Jako najni¿sz¹ granicê przyjmowania cz³onków czynnych ZS przyj¹Ì ukoùczone lat 16".

W dniu 25.05.1921 r. odbyÂła siĂŞ konferencja delegacji ZS i ZHP, na ktĂłrej przyjĂŞto tekst umowy regulujÂącej wzajemne stosunki. PodkreÂślano w niej, Âże naleÂżenie do obu organizacji rĂłwnoczeÂśnie bez specjalnego na to zezwolenia wÂładz naczelnych obu organizacji jest niedopuszczalne.

W tym samym okresie podzielono ZS na okrêgi i przydzielono 15 oficerów do w³adz ZS. Wspó³praca z MS Wojskowych zosta³a zahamowana od 10.11.1920, na co wp³yw mieli pos³owie prawicy, w szczególnoœci po z³o¿eniu interpelacji pos³a J. Zamorskiego "...rozwi¹zaniu ZS jako szkodliwej organizacji partyjnej". Pomimo tych trudnoœci, braku instruktorów, œrodków i odpowiednich rozkazów M.S.Wojsk, (w³adze wojskowe ograniczy³y strzelcom dostêp do broni, strzelnic, materia³ów szkoleniowych), powstawa³y nowe oddzia³y, a strzelcy Ìwiczyli star¹ broni¹ (typu Werndle) lub bez broni (oko³o 50% cz³onków). W styczniu 1921 r. ZS liczy³ ponad 200 oddzia³ów skupiaj¹cych oko³o 12 tyœ. cz³onków. Si³ê i mo¿liwoœci organizacji sprawdzono podczas III Powstania Œl¹skiego, gdzie zorganizowano doborowy pu³k strzelców licz¹cy 1400 ludzi pod dowództwem mjr. Dziadosza, a za poœrednictwem ZS zwerbowano do wojsk powstaùczych oko³o 2000 ochotników.

ZS na g³ównego protektora obra³ Marsza³ka Pi³sudskiego i z nim organizacja zwi¹za³a swe losy. Od 1923 r., czyli od chwili odejœcia Marsza³ka z armii, ZS traktowano, jako organizacjê o charakterze lewicowym, stanowi¹c¹ zaplecze polityczne Pi³sudskiego. Minister Spraw Wojskowych, gen. Sikorski wyda³ w listopadzie 1925 r. rozkaz rozbrojenia ZS10. Mimo tych trudnoœci organizacja rozwija³a siê, posiadaj¹c:
- w 1922 r. 550 oddzia³ów skupiaj¹cych 24.347 cz³onków,
- w 1923 r. 773 oddzia³ów skupiaj¹cych 46.300 cz³onków,
- w 1924 r. 1007 oddzia³ów skupiaj¹cych 58.747 cz³onków,
- w 1925 r. 1046 oddzia³ów skupiaj¹cych 60.000 cz³onków,
- w 1926 r. 1935 oddzia³ów skupiaj¹cych 83. 669 cz³onków.

Podczas przewrotu majowego ZS aktywnie popar³ Marsza³ka Pi³sudskiego. A ówczesny Komendant G³ówny mjr. Kazimierz Kierzkowski odda³ ju¿ 11 maja do dyspozycji praktycznie wszystkie oddzia³y strzeleckie okrêgu warszawskiego (800 strzelców), które bra³y czynny udzia³ w walkach. Po przewrocie majowym jako organizacja ideologicznie zwi¹zana z obozem rz¹dz¹cym, ZS uzyska³ pe³ne mo¿liwoœci dzia³ania. Potrzeba wspó³dzia³ania narodu z armi¹, propagowana i realizowana przez ZS w ramach akcji przysposobienia wojskowego uzyska³a absolutne poparcie w³adz paùstwowych. Marsza³ek Pi³sudski osobiœcie interesowa³ siê dzia³alnoœci¹ ZS, bior¹c udzia³ w obradach organizacji i uroczystoœciach strzeleckich. W latach 1926 - 1929, obok prowadzonej dzia³alnoœci wychowawczo - wojskowej, ZS sta³ siê organizacj¹ prorz¹dow¹ - agitowa³ m³odzie¿ i spo³eczeùstwo do czynnego udzia³u w realizacji zadaù zawartych w programie rz¹dów sanacyjnych (stosunek do "sprawy brzeskiej", poparcie dla Konstytucji Kwietniowej, uznanie dla program OZN-u i prowadzonej polityki zagranicznej). Ca³y czas zwiêksza³y siê szeregi cz³onków ZS, których w 1929 r. by³o 120.000, a w 1934 r. organizacja liczy³a 310.094 strzelców. Zwiêkszy³a siê równie¿ liczba strzelnic z 48 do 320 oraz iloœÌ œwietlic strzeleckich z 609 do 4.33015. ZS jako organizacja zrzeszaj¹ca w wiêkszoœci mieszkaùców wsi zapocz¹tkowa³ w roku 1929 akcjê tzw. przysposobienia rolniczego - czyli dokszta³cania w zakresie prac rolniczych.

Od 29 listopada 1934 zacz¹³ obowi¹zywaÌ nowy statut stowarzyszenia, dostosowany do wprowadzanej z dniem 01.01.1933 ustawy o stowarzyszeniach, która przewidywa³a funkcjonowanie stowarzyszeù wy¿szej u¿ytecznoœci publicznej. Statut ten mówi³:
"Zadaniem stowarzyszenia jest pomnaÂżanie wartoÂści i mocy narodu dla rozwijania mocarstwowej potĂŞgi paĂąstwa przez:
1. wychowanie cz³onków, oparte na ideologii paùstwowotwórczej i karnoœci spo³ecznej wed³ug wskazaù za³o¿yciela i Pierwszego Komendanta G³ównego ZS Józefa Pi³sudskiego,
2. przygotowanie czÂłonkĂłw do sÂłuÂżby wojskowej i utrzymanie nabytego przez nich poziomu wyszkolenia,
3. wychowanie fizyczne i sport".

"Zwi¹zek Strzelecki jest spadkobierc¹ ideologii tych wszystkich pokoleù polskich, które pracowa³y nad umocnieniem w³asnej paùstwowoœci - idea³ Polski Niepodleg³ej i Polski Mocarstwowej jest idea³em do którego d¹¿y, którego strze¿e i którego w razie potrzeby bêdzie broni³ Z.S." - pisa³ w 1933 r. Szef Sztabu Komendy G³ównej ZS p³k. Kazimierz Pluta - Czachowski.

PrzygotowujÂąc i zaprawiajÂąc obywateli do twĂłrczego udziaÂłu w Âżyciu paĂąstwa, do tworzenia grup spoÂłecznych oÂżywionych gorÂącÂą miÂłoÂściÂą ojczyzny ZwiÂązek Strzelecki kierowaĂŚ siĂŞ miaÂł w swej dziaÂłalnoÂści jedynie wzglĂŞdami dobra narodu i PaĂąstwa, a jako organizacja z ducha i czynu ponadpartyjna sÂłuÂżyÂł tylko dobru Rzeczypospolitej Polskiej. Celem ideowym ZwiÂązku Strzeleckiego miaÂło byĂŚ wzbudzanie w narodzie "Âżywego ducha obywatelskiego", wyraÂżanego w codziennej pracy duchowej, a nastĂŞpnie, tworzenie w spoÂłeczeĂąstwie "ÂźrĂłdeÂł opinii obywatelskiej", przez skupienie w swych oddziaÂłach ludzi, ktĂłrym wykazuje siĂŞ owego "Âżywego ducha obywatelskiego".

Stosunki wewnĂŞtrzne w ZwiÂązku Strzeleckim opieraĂŚ siĂŞ miaÂły na zasadach jak najszerzej pojĂŞtego demokratyzmu, a stosunek do ustroju paĂąstwowego oparty miaÂł byĂŚ na jak najszerzej wyznawanym republikanizmie.

Na naczelnym miejscu ZwiÂązek Strzelecki stawiaÂł sobie obowiÂązek rĂłwnoczesnego doskonalenia siĂŞ czÂłonkĂłw w zakresie cywilnych i wojskowych powinnoÂści obywatelskich. Wzorowy czÂłonek ZwiÂązku Strzeleckiego byÂł synonimem wzorowego ÂżoÂłnierza i wzorowego obywatela.

Struktura organizacyjna ZwiÂązku Strzeleckiego


K. Pindel, Obrona terytorialna w II RP. Warszawa 1995 s. 76: ÂŹrĂłdÂło: CAW, Gabinet M.S.Wojsk., 1.300.1.517, Organizacje spoÂłeczne pracujÂące w ramach przysposobienia wojskowego

Zwi¹zek Strzelecki by³ organizacj¹ spo³eczno - wojskow¹. Charakter spo³eczny to ochotniczy system zaci¹gu, czêœciowa obieralnoœÌ w³adz ich odpowiedzialnoœÌ przed w³adzami cywilnymi. Wojskowy charakter Zwi¹zku Strzeleckiego nadawa³y organizacji cele w zakresie obrony paùstwa oraz organizacja wewnêtrzna i system hierarchiczny. Na wypadek kryzysu wewnêtrznego lub wojny przekszta³caÌ siê mia³ Zwi¹zek Strzelecki w organizacjê o charakterze samoobrony narodowej w s³u¿bie paùstwa, tworz¹c sta³e, zwarte, w¿yte w spo³eczeùstwo grupy spo³eczne, stanowi¹ce oœrodki myœli paùstwowej oraz ogniska grupuj¹ce spo³eczeùstwo w celu poparcia zamierzeù rz¹dowych.

Organizacja wewnêtrzna Zwi¹zku Strzeleckiego by³a terytorialna. Ca³y kraj dzieli siê na oddzia³y (gminy, powiaty, starostwa) i okrêgi (pokrywaj¹ce siê z okrêgami wojskowymi - patrz schemat nr 1). By³o wiêc dziesiêÌ okrêgów strzeleckich: warszawski, ³ódzki, lubelski, krakowski, lwowski, przemyski, poznaùski, poleski, grodzieùski i pomorski. Ponadto w miastach wojewódzkich, gdzie nie by³o DOK, utworzono szeœÌ podokrêgów: wileùski, nowogródzki, œl¹ski kielecki, stanis³awowski i tarnopolski. Istnia³y równie¿ dwa zagraniczne okrêgi ZS: francuski i belgijski. Pracê organizacji wspiera³o wydatnie Stowarzyszenie Przyjació³ Zwi¹zku Strzeleckiego.

Na czele organizacji sta³y w³adze g³ówne Zwi¹zku Strzeleckiego z siedzib¹ w Warszawie. W³adze wszystkich szczebli sk³ada³y siê z dwóch elementów: spo³eczno - wybieralnego, honorowego (nieop³aconego), nosz¹cego nazwê zarz¹du, oraz wojskowo - mianowanego, honorowego lub op³acanego, nosz¹cego nazwê komend.

Zarz¹dy kierowa³y prac¹, sprawuj¹c nadzór nad jej wykonaniem, ponosz¹c odpowiedzialnoœÌ za dostarczenie œrodków na jej potrzeby, oraz za kierunek ideowy ponosz¹c odpowiedzialnoœÌ przed zjazdem delegatów odpowiedniego szczebla oraz przed zarz¹dami swojego szczebla. Komendy by³y organami wykonawczymi zarz¹du, wykonuj¹cymi pracê wed³ug planu ustalonego przez swój zarz¹d i ponosz¹cymi odpowiedzialnoœÌ przed Komendantami szczebli wy¿szych i przed zarz¹dami swojego szczebla.

Œrodki na sw¹ pracê Zwi¹zek Strzelecki czerpaÌ mia³ zasadniczo z zasobów w³asnych. Jedn¹ z naczelnych zasad organizacji by³a zasada odci¹¿enia paùstwa. Ka¿dy cz³onek by³ zobowi¹zany p³aciÌ sk³adkê, a ponadto ofiarowaÌ 3 godziny pracy ochotniczej i spo³ecznej tygodniowo na potrzeby organizacji.

Zarz¹dy mia³y zdobywaÌ œrodki drog¹ dochodów niesta³ych (organizowanie imprez) oraz drog¹ dochodów sta³ych (przedsiêbiorstwa). Do pracy materialnej i moralnej istnia³y na wszystkich szczeblach organizacji specjalne organa paùstwowe: oficerowie przysposobienia wojskowego, Komitety P W i WF, oraz spo³eczne ko³a Przyjació³ Zwi¹zku Strzeleckiego.

W ZS istnia³y nastêpuj¹ce grupy wiekowe: orlêta, junacy i strzelcy. Strzelcy dzielili siê na szeregowców, podoficerów i oficerów. W ZS obowi¹zywa³y nastêpuj¹ce stopnie: strzelec, starszy strzelec, sekcyjny, dru¿ynowy, sier¿ant, starszy sier¿ant, podchor¹¿y, kompanijny, st. kompanijny, powiatowy, podokrêgowy, okrêgowy, inspektor, komendant g³ówny21. Wszyscy cz³onkowie Zwi¹zku Strzeleckiego podlegali obowi¹zkowemu szkoleniu wojskowemu, a w stosunkach wewnêtrznych dyscyplinie i przepisom wojskowym. Obowi¹zuj¹cym ubiorem strzeleckim by³ mundur wzorowany na przepisach wojskowych, koloru zielonego, z czerwonym wê¿ykiem na ko³nierzu, a nakryciem g³owy by³a tzw. "maciejówka". Na mundurze, na lewej rêce, miêdzy ³okciem a ramieniem noszono znaczek ogólny ZS, przedstawiaj¹cy or³a strzeleckiego (bez korony) na sukiennej tarczy koloru amarantowego.

ZS bĂŞdÂąc zasadniczo organizacjÂą terytorialnÂą dzieliÂł siĂŞ na jednostki dwĂłch typĂłw:
- jednostki organizacyjne - oddziaÂł, powiat, obwĂłd, podokrĂŞg i okrĂŞg,
- jednostki taktyczne - sekcja, druÂżyna, pluton, kompania.

NajmniejszÂą jednostkÂą taktycznÂą byÂła sekcja, skÂładajÂąca siĂŞ z od 4 do 8 ludzi, pod dowĂłdztwem sekcyjnego. Dwie sekcje tworzyÂły druÂżynĂŞ pod dowĂłdztwem druÂżynowego, a 2 do 5 druÂżyn tworzyÂły pluton pod dowĂłdztwem oddziaÂłowego. 2 do 5 plutonĂłw stanowiÂły kompaniĂŞ pod dowĂłdztwem kompanijnego. Ze wzglĂŞdĂłw statutowych oddziaÂł strzelecki nie mĂłgÂł liczyĂŚ mniej niÂż 20 osĂłb23.

W szkoleniu i wychowaniu w organizacji stosowano zasadê wyszkolenia poœredniego, tj. wychowaniu dla paùstwa przez wychowanie w organizacji. Ostatecznym celem tej akcji by³o osi¹gniêcie idea³u wychowawczego organizacji, jakim by³ idea³ ¿o³nierza - obywatela pojêtego jako wzór nowoczesnego rycerza polskiego. W zespole œrodków dla osi¹gniêcia tego celu Pluta - Czachowski wyró¿nia³ trzy zasadnicze grupy:
a) grupê œrodków s³u¿¹cych do wychowania obywatelskiego;
b) grupê œrodków s³u¿¹cych do wychowania fizycznego;
c) grupê œrodków s³u¿¹cych do wychowania techniczno - wojskowego.

"W akcji wychowawczej Zwi¹zku Strzeleckiego na szczególn¹ uwagê zas³uguje metoda wychowania przez czyn a szczególnie przez czyny obywatelskie. Cech¹ najistotniejsz¹ Zwi¹zku Strzeleckiego jest to, ¿e nie jest on organizacj¹ pracuj¹c¹ wy³¹cznie dla wojska, lecz to ¿e cele jej s¹ zarówno pokojowe jak i militarne" - pisa³ szef sztabu Komendy G³ównej ZS24.

Grzegorz Matyasik